Πάνος Ανέστιος: Ελευθερία, Ουτοπία, Παιδεία! “Διαλογισμοί για τα νέα Πανεπιστημιακά Τμήματα…” TA NEA ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ
Το βασικό πρόβλημα, που απασχόλησε και απασχολεί επί πολλές δεκαετίες τους επαΐοντες, είναι εκείνο, που μέσα σε ένα πλήθος από επίπλαστα και δευτερογενή προβλήματα, θα μας απασχολήσει σ’ αυτό το άρθρο.
Θα το καθορίσω μνημονεύοντας τα άλλα που αποκλείω.
Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (και τα αναβαθμισμένα Παιδαγωγικά Τμήματα, μετά από πολλούς αγώνες τη δεκαετία του ’80) είναι και πρέπει να είναι τόσο Ανώτατα κέντρα έρευνας, όσο και Καθιδρύματα παιδείας.
Εξετάζοντάς τα από αυτή τη σκοπιά, θα αποκλείσουμε τα περισσότερα τουλάχιστον από τα συνήθως προβαλλόμενα προβλήματα και που είναι, ευλόγως άλλωστε, και γενικά αιτήματα σπουδαστών, πανεπιστημιακών δασκάλων και πολιτείας.
Όλοι ζητούν πιο πολλούς δασκάλους, πιο πολλά εργαστήρια και νοσοκομεία1, πιο πολλές αίθουσες διδασκαλίας, πιο πολλές και καλά οργανωμένες βιβλιοθήκες στη διάθεση των σπουδαστών, πιο πολλούς χώρους μελέτης και αναψυχής, πιο πολλές οικονομικές κάθε μορφής για τους σπουδαστές ενισχύσεις και μιαν αναδιάρθρωση στην τάξη των σπουδών.
Πρόκειται για προβλήματα που απαιτούν χρήμα και οργάνωση.
Όσο για την αύξηση του αριθμού των δασκάλων, και αυτό τελικά είναι ζήτημα χρήματος και οργάνωσης, ως ένα τουλάχιστον σημείο.
Οι πιο πολλές υποτροφίες2 σπουδών και οι πιο ελκυστικοί μιστοί θα αυξήσουν κατά πολύ τον αριθμό των διδασκόντων.
Για όλα αυτά τα «γενικώς παραδεχτά» αιτήματα, που ο δρόμος για τη επίλυσή τους είναι πολύ απλός και φανερός, δεν αξίζει να μιλήσουμε.
Δε θα μιλήσουμε επίσης για το ζήτημα της συμμετοχής των σπουδαστών στη διοίκηση των Ανωτάτων Ιδρυμάτων, γιατί και τούτο, όταν καταλαγιάσουν κάποια στιγμή τα πνεύματα, μπορεί να βρει μια γενικά παραδεχτή προσωρινή λύση.
Την οριστική θα τη βρούμε μόνο αν δώσουμε λύση στο κύριο πρόβλημα, αυτό που και μόνο θα μας απασχολήσει.
Ας υποθέσουμε, λοιπόν, πως κατασκευάσαμε ένα Πανεπιστήμιο, όπου όλα αυτά τα αιτήματα έχουν ικανοποιηθεί.
Διδάσκοντες άφθονοι, βιβλία (συγγράμματα), αίθουσες, εργαστήρια, λέσχες, υποτροφίες, διάλογοι άνετοι καθηγητών φοιτητών, ευκολίες σπουδών και όλα καλά, που με λίγο οργανωτικό πνεύμα και πολύ χρήμα, μπορεί να υπάρξουν.
Τι προσφέρει αυτό το φαινομενικά τουλάχιστον ίδρυμα;
Προσφέρει έναν καλό μέσο όρο από ειδικούς επιστήμονες, καλούς γιατρούς, καλούς μηχανικούς, καλούς χημικούς3, καλούς δικηγόρους (για να αθωώνουν τους απατεώνες και εγκληματίες!) κ.τ.λ., που εκτός από τις γνώσεις, για να ασκήσουν ευπρόσωπα τα επαγγέλματά τους, έχουν ενστερνιστεί και τους κανόνες της επαγγελματικής τους δεοντολογίας.
Ανάλογη με την ποιότητα κάθε Πανεπιστημίου είναι και η στάθμη των ειδικών αυτών επιστημόνων που παράγονται.
Για τους περισσότερους ανθρώπους με αυτό το επίτευγμα ολοκληρώνεται η αποστολή του Ανώτατου Ιδρύματος.
Βγάζει καλούς επιστήμονες, τι άλλο θέλουμε;
Ως εδώ δεν υπάρχει πρόβλημα κανένα.
Όλοι συμφωνούν πως αυτό πρέπει να είναι το έργο του Πανεπιστημίου και πως, όταν συντρέξουν όλες οι υλικές προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν, το έργο τούτο θα πραγματοποιείται κατά τον καλύτερο τρόπο.
Η λεγόμενη κρίση στη ζωή του Πανεπιστημίου οφείλεται αποκλειστικά στην έλλειψη αυτών των υλικών προϋποθέσεων και σε τίποτε άλλο. Άμα οι προϋποθέσεις αυτές συντρέξουν, η κρίση θα λυθεί!
Πράγματι για έναν κόσμο χωρίς ιδανικά, χωρίς πνεύμα4, εδώ σταματάει ο προβληματισμός και δεν υπάρχει τίποτα πιο πέρα!..
Και «εν τούτοις» για μας ακριβώς πιο πέρα υπάρχει το πρόβλημα της ανώτατης και γενικά της Παιδείας.
Ειδικούς επιστήμονες και καλούς επαγγελματίες, ενδεχομένως και σχετικά καλούς ερευνητές5 σε ειδικά θέματα θετικών επιστημών, αυτούς, με όσα είπαμε, θα τους έχουμε.
Αλλά, άραγε, αυτό μας αρκεί;
Εδώ τελειώνει η ανώτατη παιδεία;
Και ναι και όχι.
Για τους πολλούς, τελειώνει εδώ. αυτός είναι ένας αμείλικτος νόμος.
Για τους πολλούς εδώ εξαντλείται, εδώ τελειώνει η δυνατότητα της καλλιέργειάς τους.
Το περισσότερο δεν το μπορούν.
Για τους λίγους, τους εκλεκτούς, εδώ αντιθέτως αρχίζει η παιδεία!
Για τα πιο πολλά άτομα μιας κοινωνίας υλιστικά προσδιορισμένης, με ιδανικά τοποθετημένα και νεκρά ή και χωρίς ιδανικά6, ο ορίζοντας που από εδώ και πέρα ανοίγεται, είναι κλειστός.
Προς αυτόν προχωρούν μόνο οι θεματοφύλακες, οι σκαπανείς των ιδανικών, αυτοί που ζουν και εργάζονται για τη θεραπεία τους.
Οι εκλεκτοί ζητούν από την ανώτατη Παιδεία πνεύμα.
Ζητούν όταν βγουν από το Πανεπιστήμιο να έχουν διπλασιάσει τον εσωτερικό τους κόσμο. να ξέρουν γιατί ζουν, ποιος είναι ο προορισμός τους, ποιο είναι το χρέος τους, τι νόημα έχει ο αγώνας για την αλήθεια, για το ωραίο, για το ηθικό και το δίκαιο, για το αγαθό.
Ζητάνε μέσα από τους κόλπους της almae matris να γίνουν πνευματικοί άνθρωποι, λάτρεις της θεωρίας για τη θεωρία, του ωραίου για το ωραίο, του ηθικού για το ηθικό, πέρα από τις ανάγκες της καθημερινότητας.
Θα απομακρυνόμαστε πολύ από το ειδικό θέμα που σε τούτη την αλληλουχία σκέψεων μας απασχολεί, αν θέλαμε να ορίσουμε ακριβέστερα την έννοια του πνευματικού ανθρώπου6.
Άλλωστε ό,τι και να λέγαμε, οι μεν πνευματικοί άνθρωποι μας έχουν ήδη καταλάβει. όσο για τους άλλους αμφιβάλλω αν θα μπορούσαν να μας καταλάβουν οσοδήποτε ακριβή κι αν δίναμε ορισμό.
Φυσικά από τις Ανώτατες Σχολές δε ζητάμε να βγάζουν μόνο πνευματικούς ανθρώπους, ούτε καν πολλούς.
Ζητάμε να είναι έτσι συγκροτημένες7 ώστε και οι λίγοι που έχουν τη δυνατότητα να γίνουν πνευματικοί άνθρωποι, να βρίσκουν σ’ αυτές τη μορφωτική δύναμη, που θα τους διαπλάσει και θα τους καταστήσει ολοκληρωμένες προσωπικότητες.
Όσοι λαοί δε διαθέτουν τέτοιες προσωπικότητες ή διαθέτουν λιγότερες απ’ όσες χρειάζονται, δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν και να προοδεύσουν.
Δεν μπορούν να διατηρήσουν ή να διαπλάσουν τη δική τους ιστορική φυσιογνωμία8.
Το πολύ θα γίνουν καλοί ουραγοί άλλων αξιότερων λαών, μιμητές, μπορεί και καλοί, ξένων πολιτισμών.
Ένας λαός για να διατηρήσει ή για να διαπλάσει μέσα στη ροή του χρόνου, τον πολιτισμό του, χρειάζεται τους λίγους πνευματικούς ανθρώπους, χρειάζεται μιαν ηγέτιδα πνευματική τάξη, σε όλους τους τομείς της δραστηριότητάς του.
Οι λίγοι αυτοί οδηγούν το λαό στο δρόμο της ιστορίας, έχουν την ευθύνη για την πορεία του, στην επιστήμη, στα γράμματα, στην ηθική και την πολιτική ζωή9.
Τα Πανεπιστήμια έχουν χρέος, κοντά στο πλήθος των απαραίτητων για τη ζωή ειδικών επιστημόνων, των απλώς ειδικών επιστημόνων, να προσφέρουν στην κοινωνία τους ηγέτες της, τους πνευματικούς της ηγέτες, χωρίς τους οποίους η κοινωνία μαραίνεται και τελικά πεθαίνει.
Όσα πανεπιστήμια δεν είναι συγκροτημένα σε τέτοιο τρόπο ώστε να γεννιούνται και να διαμορφώνονται στους κόλπους τους πνευματικοί ηγέτες, δεν εκπληρώνουν την κυριότερη αποστολή τους.
Γιατί, ενώ απλώς ειδικούς επιστήμονες μπορεί να προμηθευόμαστε, σε έσχατη ανάγκη και από ξένους τόπους10, από ξένα ιδρύματα, τους πνευματικούς όμως ηγέτες πρέπει κάθε λαός να τους γεννήσει από τα σπλάχνα του, από μέσα από την παράδοσή του, από τα δικά του ιδρύματα παιδείας.
Και είναι βέβαια περιττό να αναφέρουμε πως χωρίς πνευματικούς ηγέτες, με ηγέτες που στηρίζονται στη στυγνότητα του ποινικού νόμου και της βίας δε ζουν άξιοι λαοί.
Ζουν το πολύ αγέλες11 απρόσωπων όντων.
Βασική επομένως προσπάθεια για να εκπληρώσει ένα Πανεπιστήμιο αυτή την κύρια αποστολή του είναι η ελευθερία.
Ελευθερία από την πολιτεία, από την εκκλησία, από τις πιέσεις του κοινωνικού συνόλου, από τις πιέσεις τις προερχόμενες από ξένους τόπους και ξένα ιδρύματα παιδείας.
Ελευθερία είναι η άλλη όψη του νομίσματος που λέγεται πνεύμα (Κ. Τσάτσος).
Δεν είναι τυχαίο που επί χίλια χρόνια, τα μεγάλα Πανεπιστήμια της Ευρώπης, αποτελούν «κράτη εν κράτεσι».
Επειδή τον τελευταίο καιρό πολλοί πολιτισμένοι λαοί τυχαίνει να ζουν κρίσεις και κυρίως τώρα με την πανδημία, γίνεται λόγος για την ελευθερία από την πολιτική εξουσία, γενικά πολύς λόγος για την εξωτερική ελευθερία, ο ξεσηκωμός και οι διαμαρτυρίες είναι πολύ έντονες στις πιο πολλές χώρες.
Αλλά φυσικά η εξωτερική ελευθερία δεν είναι όλη η ελευθερία που χρειάζεται ο πνευματικός άνθρωπος.
Εξίσου απαραίτητη είναι η ελευθερία από τον δογματισμό προς τον οποίο, για λόγους ευκολίας, ρέπει συχνά η ανθρώπινη σκέψη.
Είναι προπάντων η ηθική ελευθερία, η ελευθερία δηλαδή από την ιδιοτέλεια και από τα πάθη.
Την ελευθέρωση από όλα αυτά τα εξωτερικά και εσωτερικά δεσμά χρειάζεται ο πνευματικός άνθρωπος για να ολοκληρώσει τον εαυτό του.
Την χρειάζονται όμως και τα Ιδρύματα τα ταγμένα να δημιουργούν πνευματικούς ανθρώπους.
Πρέπει η πολιτεία, η Εκκλησία και η κοινωνία να τους εξασφαλίζει αυτό το κλίμα εξωτερικής και εσωτερικής ελευθερίας.
Και πάλι πρέπει τα Ιδρύματα αυτά να την καλλιεργούν στους σπουδαστές.
Έτσι ένα κύκλωμα πραγματικής ελευθερίας πρέπει να περιβάλει τα ανώτατα σπουδαστήρια και τους σπουδαστές.
Μέσα σ’ αυτό το κύκλωμα μπορεί, και μόνο μέσα σ’ αυτό μπορεί, να αναπτυχθεί πνευματική ζωή, πραγματικός πολιτισμός.
Και αυτός είναι ο κύριος, ο ανώτατος σκοπός των Πανεπιστημίων.
Να είναι καλά οργανωμένα εργαστήρια κατασκευής καλών ειδικών επιστημόνων για τους πολλούς και να είναι για τους λίγους, για τους ηγέτες, τεμένη του πνεύματος, όπου να καλλιεργούνται οι ανώτατες αξίες, όπου κάθε λαός σημειώνει με έργα πολιτισμού την ιστορική του παρουσία.
Όταν τα Πανεπιστήμια δίνουν, αν τα δίνουν και αυτά, όσα χρειάζονται οι πολλοί και όχι και εκείνα που χρειάζονται οι λίγοι, όταν παράγουν οπαδούς και δε μορφώνουν ηγέτες, τότε δεν εκπληρώνουν τον προορισμό τους.
Στις δημοκρατίες, μεταπολεμικά, για να καταστήσουν ευκολότερα, την παιδεία, κτήμα των πολλών, κατέβασαν το επίπεδό της και παραμέρισαν την παιδεία που χρειάζονται οι λίγοι ηγέτες12.
Έτσι, παρεισάγοντας, ακόμη, την ιδέα της ισότητας, εκεί που δεν έχει θέση, νόμιζαν πως υπηρετούσαν την ιδέα της δημοκρατίας.
Αντίθετα όμως την τραυμάτιζαν.
Γιατί καμιά μορφή πολιτικής και κοινωνικής ζωής δεν έχει περισσότερο, ανάγκη από ηγέτες, από τη δημοκρατία.
Ακριβώς δημοκρατία είναι το πολίτευμα που τοποθετεί τους πραγματικούς ηγέτες επικεφαλής του λαού.
Και πραγματικοί ηγέτες χρειάζονται και πραγματική παιδεία. την παιδεία των λίγων ζητάμε από τα Ανώτατα Ιδρύματα!..
Μιλάμε για κρίση των Πανεπιστημίων και εννοούμε τα προβλήματα που στην αρχή αναφέραμε: έλλειψη διδακτικού προσωπικού, έλλειψη εργαστηρίων, δυσκολίες στον προσδιορισμό των σχέσεων σπουδαστών και διδασκόντων και μειονεκτήματα στη διάρθρωση των σπουδών και την τάξη τους και άλλα ανάλογα.
Προβλήματα συγκεκριμένα που ξέρουμε τη λύση τους, δε δημιουργούν κρίση.
Κρίση δημιουργούν τα προβλήματα που η λύση τους, μέσα στις σημερινές ιστορικές συνθήκες, δε διαφαίνεται ή που παρουσιάζει σχεδόν ανυπέρβλητες δυσκολίες.
Η κρίση στα Πανεπιστήμια κείται δυστυχώς πολύ βαθύτερα απ’ ό,τι οι πολλοί ομιλούντες γι’ αυτήν νομίζουν.
Τα Πανεπιστήμια σιγά-σιγά υποκύπτουν στην αποπνευματοποίηση που μαστίζει τις σύγχρονες κοινωνίες.
Και επειδή τα Πανεπιστήμια στέκονται κάπως ψηλότερα, η αποπνευματοποίηση στους κόλπους τους γίνεται εμφανέστερη.
«Εν τούτοις» από τα Πανεπιστήμια περιμένει κανείς να ξεκινήσει η αντίδραση εναντίον της αποπνευματοποίησης αυτής.
Και αντί από αυτά να ξεκινήσει, από αυτά ακριβώς, στον καιρό μας, επιβεβαιώνεται.
Αυτή είναι η πραγματική κρίση των Πανεπιστημίων: η έλλειψη πραγματικής ελευθερίας, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά έλλειψη πνεύματος.
Πάνος Ανέστιος (Αλέφαντος)
Πολιτικός Επιστήμονας – Νομικός
Ψυχοπαιδαγωγός
Σημειώσεις:
- Το αίτημα αυτό σήμερα είναι πολύ πιο επιτακτικό, με τον ενσκήψαντα Coronavirus…
- Πολύ περισσότερο τα τελευταία χρόνια λόγω χρεωκοπίας (με τη μεγάλη ρεμούλα τρισεκατομμυρίων), τα παιδιά ανέργων και φτωχών, είναι αδύνατο να σπουδάσουν, όσο κι αν είναι μεγάλα μυαλά!..
- Στην πανδημία είναι απόλυτα απαραίτητο για να εξετάζουν τα «λύματα!»…
- Βλέπε σχετικά, παλιότερα άρθρα…
- Έχω γράψει πολλές φορές, πως στο εξωτερικό, οι Έλληνες ερευνητές, έχουν τα πρωτεία, όπως και σε όλους τους τομείς του επιστητού, γιατί τους δίνονται οι ευκαιρίες, εδώ; δύσκολα και είχα αναφέρει το παράδειγμα του Γεώργιου Παπανικολάου (ΠΑΠ ΤΕΣΤ), που έσωσε παγκόσμια το γυναικείο πληθυσμό, και ακόμη το ίδιο συμβαίνει και τώρα, που το εμβόλιο το βρήκε Έλληνας…
- Βλέπε παλιότερα σχετικά άρθρα…
- Τ’ ακούς Νίκη (Κεραμέως), που όπως άκουσα, θα κάνεις κι εσύ μια μεταρρύθμιση, αλλά τι είδους θα είναι!.. Χορτάσαμε από τις μεταρρυθμίσεις του ΠΑΣΟΚ!
- Όπως έλεγε ο, εκ των μεγάλων δασκάλων, Κωνσταντίνος Τσάτσος.
- Δυστυχώς, σε τούτον τον τόπο κυβέρνησαν, σχεδόν, ανέκαθεν μετριότητες.
- Οι παλιοί θα θυμούνται (δεκαετία ‘50-’60), που και για απλή βλάβη σε μια κολόνα της ΔΕΗ, φέρναμε Γερμανό να τη φτιάξει!..
- Έτσι δε μας αποκαλούν, μετά το ψέκασμα, με Coronavirus!
- Στον τόπο μας αυτό πήρε μεγάλη έκταση τη δεκαετία του ’80, με την αύξηση των σχολών και των εισαχτέων, που κατάντησε, στο τέλος, να μπαίνουν στα Ανώτερα και Ανώτατα Ιδρύματα με βαθμολογία κάτω του 10! και μάλιστα στα ΤΕΙ με 0,9! Θέλουμε δε να πάει μπροστά τούτος ο τόπος, με ποιους;
- Για σκεφτείτε, αν γίνονταν και τα ιδιωτικά «κολέγια» Πανεπιστήμια, όπως πρότεινε, τότε, ο Γιωργάκης, θα μπαίνανε και με 0,01…
- Σήμερα άκουσα πως ομάδα ερευνητών στο «Παπανικολάου», βρήκε τρόπο θεραπείας νόσων με λεμφοκύτταρα, αλλά χρειάζονταν διακόσιες χιλιάδες (200.000) Ευρώ… Και αντί το Κράτος να σπεύσει να χρηματοδοτήσει την έρευνα, έδωσε 130.000.000 στην Aegian!
- Γεια σου Ελλάδα με τα ωραία σου! Αν δεν ενισχυθεί η έρευνα και η Παιδεία, άσπρη μέρα δε θα δούμε, ποτέ!!!… όπως είχε κάνει και το 2011, που οι δανειστές ζητούσαν 235 εκατομμύρια για να κλείσει η αξιολόγηση και μας έκοψαν τα επικουρικά, την ίδια ημέρα έδωσαν στον Ψυχάρη (Μέγαρο Μουσικής), 270 εκατομμύρια! Γεια σου Ελλάδα με τους φωστήρες σου.
- Για τα σημερινά φαινόμενα στην παιδεία μας, είμαστε όλοι υπεύθυνοι και όλοι υπεύθυνοι για το ό,τι, παλιότερα, δε βοηθήσαμε ώστε οι αληθινοί πνευματικοί άνθρωποι (Συκουτρής, Δελμούζος, Καζαντζάκης κ.α.) δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν το συνέχον γενικό πνεύμα ενός γόνιμου ιδεώδους, χωρίς το οποίο και οι οικονομικοί προγραμματισμοί και οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, ηχούν ως κύμβαλα αλαλάζοντα. Με, το είπαμε και στα προηγούμενα σχετικά άρθρα μας, χωρίς πνευματικούς ανθρώπους και χωρίς την έφεση να ακούσουμε τη φωνή τους, τίποτα δε γίνεται. Τα πανεπιστήμιά μας θα εξακολουθούν να παράγουν επαγγελματίες και θα αδυνατούν να δημιουργήσουν ερευνητές… Το έθνος αυτό είναι σα να το έχει πιάσει ένα μούδιασμα. Η πραγματική του ζωή, δηλαδή η πνευματική, σταματάει ουσιαστικά εκεί γύρω στα 1935, όπως ισχυρίζονται πολλοί, με τους οποίους συμφωνώ απόλυτα!..
